1. Khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa

a. Tính chất nhiệt đới

- Nguyên nhân: do nước ta nằm trong vùng nội chí tuyến bán cầu Bắc.

- Biểu hiện: tổng bức xạ lớn, cân bằng bức xạ dương quanh năm, nhiệt độ trung bình năm cao trên 20⁰C (trừ vùng núi cao), nhiều nắng (từ 1400 - 3000 giờ/năm).

b. Lượng mưa, độ ẩm lớn:

- Nguyên nhân: Do nước ta tiếp giáp vùng biển rộng, có các khối khí di chuyển qua biển.

- Biểu hiện: lượng mưa hàng năm lớn (1500 - 2000mm), vùng núi cao, sườn núi đón gió có thể đạt 3500 - 4000mm; độ ẩm không khí cao (trên 80%), cân bằng ẩm luôn luôn dương.

c. Gió mùa:

- Nguyên nhân: do nước ta nằm ở vị trí chuyển tiếp giữa lục địa và đại dương, nằm ở khu vực gió mùa châu Á - khu vực gió mùa điển hình nhất trên thế giới.

- Biểu hiện:

+ Nước ta nằm trong vùng nội chí tuyến nên có gió Tín phong hoạt động quanh năm. Loại gió này bị lấn át bởi gió mùa mùa đông và gió mùa mùa hạ, chỉ thể hiện rõ vào thời kỳ chuyển tiếp giữa các mùa gió.

- Gió mùa mùa đông: hoạt động từ tháng 11 đến tháng 4 năm sau, xuất phát từ khối khí lạnh phương bắc (áp cao Xibia), thổi theo hướng đông bắc, chủ yếu hoạt động ở miền Bắc (từ dãy Bạch Mã trở ra).

Gió mùa đông bắc tạo nên 1 mùa đông lạnh cho miền Bắc: nửa đầu mùa lạnh khô, nửa sau mùa đông lạnh ẩm, gây mưa nhỏ, mưa phùn cho vùng ven biển, đồng bằng Bắc Bộ và bắc trung Bộ.

Trong thời gian này từ Đã Nẵng trở vào chủ yếu chịu tác động của gió Tín phong, gây mưa cho vùng ven biển Trung bộ và gây ra mùa khô sâu sắc cho Tây Nguyên và Nam Bộ.

- Gió mùa mùa hạ: hoạt động từ tháng 5 đến tháng 10, từ 2 luồng gió thổi theo hướng tây nam vào nước ta.

Đầu mùa (tháng 5, 6) gió thổi từ khối khí nhiệt đới ẩm Bắc Ấn Độ Dương. Gió này gây mưa lớn cho Nam Bộ, Tây Nguyên, gây ra gió phơn cho Bắc Trung Bộ, nam Tây Bắc.

Giữa và cuối mùa gió thổi từ áp cao cận chí tuyến bán cầu Nam, gây mưa cho cả nước và mưa vào tháng 9 cho Trung Bộ do kết hợp với dải hội tụ nhiệt đới. Ở Bắc Bộ gió thổi theo hướng đông nam tạo nên "gió mùa đông nam" do áp thấp Bắc Bộ.

* Hệ quả tác động của gió mùa đến khí hậu của các vùng: miền Bắc chia thành 2 mùa: mùa đông và mùa hạ; miền Nam có 2 mùa mưa và khô rõ rệt; Tây Nguyên và đồng bằng ven biển Trung Trung Bộ có sự đối lập về mùa mưa và mùa khô.

2. Các thành phần tự nhiên khác

a. Địa hình

- Biểu hiện:

+ Xâm thực mạnh ở miền đồi núi.

+ Bồi tụ nhanh ở đồng bằng hạ lưu sông.

- Nguyên nhân: do tác động của khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa; địa hình nhiều đồi núi; tác động của con người...

 b. Sông ngòi

- Biểu hiện: mạng lưới sông ngòi dày đặc; sông nhiều nước, giàu phù sa; chế độ nước theo mùa.

- Nguyên nhân: do khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, địa hình bị chia cắt...

c. Đất

- Biểu hiện: Quá trình hình thành đất là quá trình feralit. Đất có tính chua, có màu đỏ vàng. Đất feralit là loại đất chủ yếu ở vùng đồi núi nước ta.

- Nguyên nhân: do tác động của khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, địa hình nhiều đồi núi, đá mẹ...

d. Sinh vật

- Biểu hiện: 

+ Rừng nguyên sinh của nước ta là rừng rậm nhiệt đới ẩm lá rộng thường xanh. Hiện nay rừng phổ biến là loại rừng thứ sinh với hệ sinh thái rừng nhiệt đới gió mùa biến dạng khác nhau.

+ Thành phần động, thực vật chủ yếu là các loài nhiệt đới.

- Nguyên nhân: do tác động của khí hậu nhiệt đới ẩm gió mùa, đất feralit.

Cảnh quan tiêu biểu cho thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa ở nước ta là hệ sinh thái rừng nhiệt đới ẩm gió mùa phát triển trên đất feralit.

 3. Ảnh hưởng của thiên nhiên nhiệt đới ẩm gió mùa đến hoạt động sản xuất và đời sống

 * Ảnh hưởng đến sản xuất nông nghiệp

- Nền nhiệt ẩm cao thuận lợi để phát triển nền nông nghiệp lúa nước, tăng vụ, đa dạng hóa cây trồng, vật nuôi, phát triển mô hình nông – lâm kết hợp...

- Khó khăn: Lũ lụt, hạn hán, khí hậu, thời tiết không ổn định. 

 * Ảnh hưởng đến các hoạt động sản xuất khác và đời sống

- Thuận lợi để phát triển các ngành lâm nghiệp , thủy sản, GTVT, du lịch, … và đẩy mạnh hoạt động khai thác, xây dựng vào mùa khô.

-  Khó khăn:

 + Các hoạt động giao thông vận tải, du lịch, công nghiệp khai thác chịu ảnh hưởng trực tiếp của sự phân mùa khí hậu, chế độ nước sông.

 + Độ ẩm cao gây khó khăn cho việc bảo quản máy móc, thiết bị, nông sản.

- Các thiên tai như mưa bão, lũ lụt, hạn hán và diễn biến bất thường như dông, lốc, mưa đá, sương mù, rét hại, khô nóng, …cũng gây ảnh hưởng lớn đến sản xuất và đời sống.

 + Môi trường thiên nhiên dễ bị suy thoái.