A. AXIT NITRIC

I. Cấu tạo phân tử

-CTCT: H-O- N=O

                    ||

                    O

- Trong phân tử HNO_3, N có số oxi hóa là +5

II. Tính chất vật lý: 

* Axit nitric tinh khiết là chất lỏng không màu, bốc khói mạnh trong không khí ẩm, D=1,53g/cm³ , sôi ở 86⁰C. Axit nitric tinh khiết kém bền, ngay ở điều kiện thường khi có ánh sáng bị phân hủy một phần giải phóng khí nitơ đioxit (NO₂). Khí này tan trong dung dịch axit, làm cho dung dịch có màu vàng.

* Axit nitric tan trong nước theo bất kì tỉ lệ nào. 

III. Tính chất hóa học

HNO₃  → H⁺ + NO₃^- => là axit mạnh

-  → Số OXH cao nhất nên chỉ có thể giảm => tính oxi hoá

1. Tính axít : HNO₃ là axít mạnh

- Quỳ tím hoá đỏ

- Tác dụng với oxít bazơ, bazơ, muối của các axít yếuà muối nitrat.

2 HNO₃ + CuO → Cu(NO₃)₂ + H₂O

2HNO₃ +Ca(OH)₂ → Ca(NO₃)₂+2H₂O 

2HNO₃ + CaCO₃  → Ca(NO₃)₂ + CO₂ + H₂O

2. Tính oxi hoá:

-  HNO₃ có số OXH + 5 có thể bị khử thành:

 _{o      +1           +2        +4           -3}

N₂, N₂O, NO, NO₂, NH₄NO₃ tuỳ theo nồng độ HNO₃ và khả năng khử của chất tham gia.

a. Tác dụng  với kim loại:

-Oxy hoá hầu hết kim loại (trừ Au, Pt).

 _{0          +5                 +2            +2}

3Cu +8HNO_3(l) →3Cu(NO₃)₂ + 2NO + 4H₂O

  _{0         +5              +2             +4}

Cu + 4HNO_3đ  → Cu(NO₃)₂  + 2NO₂ + 2H₂O

- Fe, Al, Cr  thụ động hoá với HNO₃ đặc, nguội

 b. Tác dụng với phi kim:

HNO₃ đặc, nóng OXH được một số phi kim  C,S,P,... → NO₂

 + 4HO₃ → O₂ + 4O₂ + 2H₂O

 + 6HO₃→ H₂O₄ + 6O₂+ 2H₂O

 c. Tác dụng với  hợp chất:

- HNO₃ đặc oxi hoá nhiều hợp chất vô cơ và hữu cơ

FeO + 4HNO₃ → Fe(NO₃)₃ + NO₂ + 2H₂O

- Vải, giấy, mùn cưa, dầu thông….bị phá huỷ khi tiếp xúc HNO₃ đặc

 IV. Ứng dụng: 

Axit HNO3HNO3 là một trong những hóa chất cơ bản quan trọng. Phần lớn axit HNO3HNO3 sản xuất trong công nghiệp được dùng để điều chế phân đạm NH4NO3,...NH4NO3,... Axit HNO3HNO3 còn được dùng để sản xuất thuốc nổ (thí dụ trinitrotoluen (TNT),...), thuốc nhuộm, dược phẩm,...

 V. Điều chế

1.Trong PTN:

Cho tinh thể  NaNO₃ (hoặc KNO₃) tác dụng với H₂SO₄ đặc, đun nóng

  NaNO₃ + H₂SO_4(đ) → HNO₃ + NaHSO₄        

2. Trong CN:

* Sản xuất HNO₃ từ NH₃, không khí: Gồm 3 giai đoạn

- Oxi hoá khí NH₃ bằng oxi kk thành NO: 

4NH₃+ 5O₂ →  4NO +6H₂O  ΔH < 0

-Oxi hoá NO thành NO₂ bằng oxi kk ở điều kiện thường :    2NO + O₂ → 2NO₂

- NO₂ tác dụng với nước và oxi kk tạo HNO₃:

 4NO₂ + O₂ + 2H₂O → 4HNO₃

* Dung dịch HNO₃ có nồng độ 52 – 68 %

→ Để HNO₃ có nồng độ cao hơn: Chưng cất với H₂SO₄ đậm đặc.

B.  Muối nitrat: M(NO₃)_x

I. Tính chất  của muối nitrat:

1. Tính chất vật lý:

- Tất cả các muối nitrat đều tan trong nước và là chất điện li mạnh.

Ca(NO₃)₂ → Ca ²⁺ + 2NO₃^-

KNO₃ → K⁺ + NO₃^-

2. Tính chất hoá học:

-Các muối nitrat đều kém bền bởi nhiệt, khi đun nóng muối nitrat có tính OXH mạnh.

-Sản phẩm phân huỷ phụ thuộc vào bản chất của cation kim loại:

* Kim loại đứng trước Mg  muối Nitrit  +  O₂

     2KNO₃ →  2KNO₂ + O₂

* Từ Mg đến Cu  Oxit kim loại  + NO₂ +  O₂

     2Cu(NO₃)₂ → 2CuO + 4NO₂ + O₂

* Kim loại sau Cu  Kim loại + NO₂ + O₂           

     2AgNO₃ → 2Ag + 2NO₂ + O₂

II. Ứng dụng muối nitrat: 

Các muối nitrat được sử dụng chủ yếu để làm phân bón hóa học (phân đạm) trong nông nghiệp như:NH₄NO₃, NaNO₃, KNO₃, Ca(NO₃)₂.

Natri nitrat là hợp chất hoá học có công thức NaNO3. Muối này, còn được biết đến với cái tên, diêm tiêu Chile hay diêm tiêu Peru (do hai nơi này có lượng trầm tích lớn nhất). Natri nitrat được dùng như một chất nguyên liệu; trong phân bón, nghề làm pháo hoa, nguyên liệu của bom khói, chất bảo quản, và như một tên lửa đẩy, cũng như thuỷ tinh và men gốm.

Kali nitrat còn được sử dụng để chế thuốc nổ đen (thuốc nổ có khói). Thuốc nổ đen chứa 75% KNO₃.