I- Vị trí và cấu tạo

Nguyên tố
Cấu trúc lớp electron ngoài cùng	2s1	3s1	4s1	5s1	6s1
	Là những nguyên tố s

- Là nhóm nguyên tố có độ âm điện nhỏ nhất (năng lượng ion hoá I₁ nhỏ nhất) nên thể hiện tính khử mạnh.

- Là nhóm nguyên tố có tính khử mạnh (ion của chúng có tính oxi hóa yếu) nên chúng chỉ được điều chế từ sự điện phân các muối clorua nóng chảy).

II- Tính chất vật lý

Kim loại kiềm có nhiệt độ sôi, nhiệt độ nóng chảy thấp, mềm. Đơn chất và hợp chất của mỗi kim loại kiềm có màu ngọn lửa đặc trưng: Liti : đỏ tím, Na : vàng ; K : tím ; Rb : đỏ huyết. Người ta thường dựa vào màu sắc trên dể nhận biết kim loại kiềm.

III- Tính chất hóa học

Kim loại kiềm là nguyên tố có tính khử mạnh (I_I thấp và E° có giá trị rất âm).

                 M - 1e → M⁺

Vì thế kim loại kiềm có khả năng phản ứng với các chất oxi hoá như phi kim, H⁺ (trong nước, trong axit) cation kim loại (trong oxit).

1. Tác dụng với phi kim

a. Tác dụng với oxi

- Ở nhiệt độ thường: tạo oxit có công thức M₂O (Li, Na) hay tạo M₂O₂ (K, Rb, Cs, Fr).

- Ở nhiệt độ cao: tạo M₂O₂ (Na) hay MO₂ (K, Rb, Cs, Fr) (trừ trường hợp Li tạo Li₂O ).

b. Tác dụng với halogen

Phản ứng mãnh liệt với halogen (X₂ ) tạo muối halogenua MX

            2M + X₂  2MX

c. Tác dụng với hiđro tạo hiđrua kim loại

           2M + H₂  2MH

           2Na + H₂  2NaH

NaH là chất khử mạnh, khi tác dụng với H₂O giải phóng H₂.

           NaH + H₂O → NaOH + H₂

2. Tác dụng với nước

Do hoạt động hóa học mạnh nên các kim loại kiềm phản ứng mãnh liệt với nước.

            2M + 2H₂O → 2MOH + H₂

            2Na + 2H₂O → 2NaOH + H₂ ↑

3. Tác dụng với dung dịch axit

            2M + 2H⁺ → 2M⁺ + H₂ ↑

Lưu ý: Một số phản ứng chung giữa kim loại M, hoá trị không đổi n với các axit:

          2M + 2nHCl → 2MCl_n + nH₂ ↑

          xM + yH₂SO₄ → M_x(SO₄)_y + yH₂   (với 2y/x = n)
                   _loãng

           4xM + 4yH₂SO₄  4Mx(SO₄)y + yH₂S ↑ + 4yH2O
                         _{đậm đặc} 

             3xM + 4yH₂SO₄ 3Mx(SO₄)y + yS↓ + 4yH₂O
                      _{đậm đặc}

           xM + 2yH₂SO₄M_x(SO₄)_y) + ySO₂↑ + 2yH₂O
                     _{đậm đặc}

           8M + 10nHNO₃ 8M (NO₃)₂ + nNH₄NO₃ + 3nH₂O
                     _{rất loãng}

            10M + 12nHNO₃10M(NO₃)_n + nN₂↑ + 6nH₂O
                        _loãng

            3M + 4nHNO₃3M(NO₃)_n + nNO↑ + 2nH₂O
                       _loãng

            M + 2nHNO₃M(NO₃)_n + nNO₂↑ + nH₂O
                     _{đậm đặc}

4. Tác dụng với oxit kim loại

             2Na + CuO  Na₂O + Cu

5. Tác dụng với dung dịch muối

Với cation kim loại của muối tan trong nước thì kim loại kiềm tác dụng với nước trước mà không tuân theo quy luật thông thường là kim loại hoạt động hóa học mạnh đẩy kim loại hoạt động hóa học yếu ra khỏi dung dịch muối.

            Na + ddCuSO4:

           2Na + 2H₂O → 2NaOH + H₂ ↑

           CuSO₄ + 2NaOH → Na₂SO₄ + Cu(OH)₂ ↓