I. TÌM HIỂU CHUNG

1.Tác giả

- Nguyễn Khuyến(1835-1909), hiệu Quế Sơn, quê ở Hà Nam

- Xuất thân trong một gia đình nhà nho nghèo

- Là người có tài năng, cốt cách thanh cao, có tấm lòng yêu nước thương dân, kiên quyết không hợp tác với thực dan Pháp.

- Sự nghiệp sáng tác: gồm cả chữ Nôm và chữ Hán ( trên 800 bài)

2. Tác phẩm

a. Hoàn cảnh sáng tác: Dương Khuê là một người bạn tri kỉ của nhà thơ, là người bạn luôn ủng hộ nhà thơ trong triều chính cũng là một bạn thơ văn những lúc đàm đạo văn chương. Thế nhưng từ khi nhà thơ về ở ẩn cả hai người không có thời gian đến thăm nhau. Cả hai đều ở tuổi đã già, bác Dương đã mắc bệnh và qua đời. Nhà thơ nhận được tin buồn ấy đau đớn khi mất đi một người bạn tri kỉ. Nhà thơ làm bài thơ này như một lời tiễn biệt người bạn tri kỉ.

b. Thể loại: song thất lục bát

c. Bố cục: 3 phần:

– Phần 1: 2 câu đầu : nỗi đau của nhà thơ khi nghe tin bạn mất.

– Phần 2: tiếp đến câu 22: hồi tưởng về những kỉ niệm giữa nhà thơ và Dương Khuê.

– Phần 3: còn lại: nỗi đau đớn khôn tả trước hiện thực đau thương.

d. Chủ đề: tình bạn khăng khít thân thiết của nhà thơ và người bạn Dương Khuê

II. ĐỌC HIỂU VĂN BẢN

1. Giá trị nội dung

a. Nỗi xót xa nghe tin bạn mất

  Câu thơ như tiếng thở dài

- Hư từ: Thôi à Tiếng than nhẹ nhàng, gợi cảm, đau đột ngột khi vừa nghe tin bạn mất.

- Cách xưng hô: Bác: Sự trân trọng tình bạn người cao tuổi.

-  Hình ảnh: Man mác, ngậm ngùi: → nỗi mất mát như chia sẻ với đất trời. Nhịp điệu câu thơ cũng tạo nên sự nghẹn ngào chua xót.

→ Nghệ thuật nói giảm, cách dùng hư từ và những hình ảnh mang tính tượng trưng, làm nhẹ nỗi đau đớn khi nghe tin bạn mất.

b. Tình bạn chân thành, thủy chung gắn bó

Tiếng khóc như giãi bày, làm sống lại những kỉ niệm của tình bạn thắm thiết, hay tiếng khóc mang cảm hứng nhân sinh của kẻ sĩ bất lực trước thời cuộc.

- Cùng thi đậu, cùng vui chơi, cùng nhau uống rượu, cùng gặp nhau một lần, cả hai cùng sống trong cảnh hoạn nạn và cùng đang trong tuổi già.

→ Tình bạn keo sơn, thắm thiết. Bộc lộ nỗi niềm trong tâm trạng thầm kín với nỗi đau thời thế.

c. Nỗi hụt hẫng mất mát

Mất bạn Nguyễn Khuyến như mất đi một phần cơ thể.

- Muốn gặp bạn nhưng tuổi già không cho phép. Nay bạn mất, đau đớn vô cùng.

- Mất bạn trở nên cô đơn : Rượu không muốn uống, thơ không muốn làm, đàn không gảy, giường treo lên. -

- Ngôn ngữ thơ đạt đến mức trong sáng tuyệt vời: Lặp 5 từ không trong tổng số 14 từ để diễn tả một cái không trống rỗng đến ghê gớm khi mất bạn.

→ Tình bạn già mà vẫn keo sơn, gắn bó.

2. Nghệ thuật

- Cách sử dụng từ và hình ảnh, sử dụng điển tích, âm điệu của câu thơ song thất lục bát, nhân vật trữ tình tự bộc lộ tâm trạng.

III. TỔNG KẾT

- Bài thơ giúp ta hiểu về tình bạn thủy chung, gắn bó, hiểu thêm về khía cạnh khác của nhân cách Nguyễn Khuyến.