I. Tìm hiểu chung

1. Tác giả Phạm Đình Hổ

- Phạm Đình Hổ (1768-1839), tên chữ là Tùng Niên hoặc Bỉnh Trực, hiệu Đông Dã Tều, tục là Chiêu Hổ.

- Quê: Bình Giang- Hải Dương

- Sống trong thời buổi xã hội đất nước loạn lạc nên muốn ẩn cư

- Là người có nhiều công trình biên soạn, khảo cứu có giá trị thuộc đủ các linh vực: Văn học, triết học, lịch sử, địa lí…bằng chữ Hán

2. Sự nghiệp

- Nổi tiếng với tác phẩm “Vũ trung tùy bút”, có nghĩa là tùy bút viết trong những ngày mưa - được sáng tác vào khoảng đầu đời Nguyễn ( đầu thế kỉ XI)

+ Tác phẩm gồm 88 mẩu chuyện nhỏ được viết theo thể tùy bút, tức ghi chép tùy hứng, tản mạn, không cần theo một hệ thống kết cấu gì. Nội dung của những mẩu chuyện trên là ông bàn về những lễ nghi, phong tục, tập quán…ghi chép những gì xảy ra trong xã hội lúc đó. Ông cũng viết vể một số nhân vật, di tích lịch sử, khảo sát về địa dư, chủ yếu là ở vùng Hải Dương quê ông... Tất cả những nội dung ấy được thể hiện và trình bày một cách giản đơn nhưng sinh động và hấp dẫn

+ Ý nghĩa: Tác phẩm Vũ trung tùy  bút không chỉ có giá trị văn chương đặc sắc mà còn cung cấp những tài liệu quý và ý nghĩa về Sử học, địa lí, xã hội học.

3.  Đoạn trích: Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh

- Trích trong Vũ trung tùy bút

- Nội dung: Nói về đời sống và thói ăn chơi xa hoa và thủ đoạn chèn ép, nhũng nhiễu dân lành của vua Lê chúa Trịnh và đám quan lại.

II.  Đọc- hiểu văn bản

1. Đời sống ăn chơi xa hoa của vua Lê , chúa Trịnh và bọn hoạn quan

- Đời sống xa hoa của vua Lê, chúa Trịnh và bọn hoạn quan được tác giả đề cập đến ngay trong phần mở đầu của câu chuyện. Tác giả đã dẫn ra thời gian, hoàn cảnh cụ thể diễn ra những sự kiện đó: "Khoảng năm Giáp Ngọ, Ất Mùi (1774-1775), trong nước vô sự."

- Những thói ăn chơi của vua chúa rất xa hoa, rình rang và tốn kém tiền của, chỉ duy nhất được một thứ, đó chính là thỏa mãn được nhu cầu ăn chơi thưởng ngoạn một cách vô độ và khác người của vua chúa.

- Thích chơi đèn đuốc, thường ngự ở các li cung trên Tây Hồ, núi Tử Trầm, núi Dũng Thúy.

=> Do thường xuyên rời cung đi chơi thưởng ngoạn thăm thú nhiều và thường ngự ở các li cung ( chỗ vua chúa ở khi ra ngoài kinh thành) nên vua chúa cho xây đình đài “cứ liên miên”, gây sự lãng phí xa hoa và cho thấy được mức độ ăn chơi của họ.

- Bày đặt, tổ chức các trò chơi lố lăng, kệch cỡm, không phù hợp với vị trí và tư cách bề trên của nhân dân

+ Mỗi tháng ba bốn lần, vương ra cung Thụy Liên trên bờ Tây Hồ, binh lính  dàn hầu vòng quanh bốn mặt hồ, các nội thần thì đều bịt khăn, mặc áo đàn bà, bày bách hóa chung quanh bờ hồ để bán

- Cuộc thăm thú dạo chơi xô bồ, nhộn nhạo, không có trật tự quy củ, như một trò cười cho thiên hạ

+ "Thuyện ngự đến đâu thì các quan hỗ tụng đại thần tùy ý ghé vào bờ mua bán các thứ như cửa hàng trong chợ"

+ "Cho bọn nhạc công ngồi trên gác chuông chùa Trấn Quốc, hay dưới bóng cây bến đá nào đó, hòa vài khúc nhạc"

- Thu trấn đồ quý của nhân dân: "bao nhiêu những loài trân cầm dị thú (chim quý, thú lạ), cổ mộc quái thạch" (cây sống lâu năm, phiến đá có hình thù lạ), chậu hoa ở chốn dân gian, Chúa đều sức thu lấy, không thiếu một thứ gì

- Cách trang trí quang cảnh xung quanh phủ chúa đẹp mắt: "Trong phủ, tùy chỗ, điểm xuyết bày vẽ ra hình núi non bộ trông như bến bể đầu non" .

- Có một sự bất thường và là điềm báo cho vận mệnh của một tương lai sụp đổ của triều đình. Đó là tiếng chim kêu vượn hót ran khắp bốn bề hoặc nửa đêm ồn ào như chim vỡ tổ tan đàn, làm vỡ đổ cây cối, đồ vật ngoài phủ Chúa.

=> Vua chúa phó mặc, không quan tâm đến đời sống của nhân dân, có đời sống, thú chơi xa hoa, tiêu tốn tiền của của nhân dân. Sự tổ chức rình rang, có phần lố lăng gây mất thiện cảm và mất lòng tin của nhân dân. Đây là căn nguyên, dự báo cho một tương lai nhiều sóng gió và phế truất của vận mệnh một quốc gia.

2. Sự nhũng nhiễu, thủ đoạn tham lam của bọn hoạn quan

-  Đời sống không tích cực của vua chúa đã tiếp tay cho sự nhũng nhiễu thủ đoạn tham lam của bọn quan lại. Do biết được sở thích thú chơi của vua chúa sưu tầm những "trân cầm dị thú" và "cổ mộc quái thạch" nên chúng đã nghĩ cách cướp đoạt của nhân dân những đồ quý đó để mang về biếu vua. Chúng nghĩ cách uy hiếp người dân, lấy cớ "phụng thủ" (lấy để dâng lên vua chúa), đó là cách chúng nhẹ nhàng và tử nhất để lấy đồ về cung. Đương nhiên không phải không có lí do và động lực để chúng làm, chúng làm vì được vua chúa khen và ban thưởng. Lưu manh hơn, đêm đến chúng còn cho lính, tay sai lẻn qua tường thành  để vào các nhà dân, lấy phăng đi những "trân cầm dị thú", những "cổ mộc quái thạch" rồi vu cho họ là giấu vật cung phụng khiến người dân phải bỏ của ra kêu van chí chết phải bỏ tiền ra cho chúng. Như vậy là chúng được một công đôi việc: vừa được vua chúa khen thưởng vì đã lập được công vừa lại được trấn lột được tiền của nhân dân.

=> Cách khắc phục và tránh "tai bay vạ gió" thì nhiều người dân có khi phải đập bỏ núi non bộ, hoặc phá bỏ cây cảnh để tránh khỏi tai vạ. Ngay chính gia đình tác giả cũng chính là một ví dụ điển hình. Gia đình ông phải chặt cây lê cao vài mươi trượng, chặt hai cây lựu đỏ cũng vì cớ ấy. Không những không chăm lo đảm bảo cuộc sống cho muôn dân mà còn gây sự bất an lo âu cho nhân dân.

=> Gián tiếp phản ánh xã hội dưới thời vua Lê- chua Trịnh sa đọa, thối nát và mục ruỗng.

 III. Tổng kết

1. Nội dung

- "Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh" phản ánh đời sống xa hoa của vua chúa và sự nhũng nhiễu của bọn quan lại thời Lê- Trịnh.

2.  Nghệ thuật

- Thể tùy bút – viết văn ghi chép sự việc cụ thể, chân thực, sinh động và khách quan