Bài 3: Vận chuyển các chất qua màng sinh chất
I. Vận chuyển thụ động
1) Khái niệm
- Là phương thức vận chuyển các chất qua màng từ nơi có nồng độ cao đến nơi có nồng độ thấp, không tiêu tốn năng lượng.
2) Các hình thức vận chuyển thụ động
Các chất tan có thể khuếch tán qua màng sinh chất bằng 2 hình thức: khuếch tán trực tiếp và khuếch tán qua kênh.
a) Khuếch tán trực tiếp
- Các chất tan không phân cực và có kích thước nhỏ (CO2 , O2,... ) khuếch tán trực tiếp qua lớp phôtpholipit của màng sinh chất.
b) Khuếch tán qua kênh
- Các chất phân cực, ion hoặc các chất có kích thước lớn như glucôzơ khuếch tán có chọn lọc qua màng nhờ các kênh prôtêin xuyên màng.
- Sự khuếch tán nước được gọi là sự thẩm thấu. Nước qua màng nhờ kênh aquaporin.
3) Các loại môi trường bên ngoài tế bào
a) Môi trường ưu trương
- Môi trường bên ngoài tế bào có nồng độ của chất tan cao hơn nồng độ của chất tan trong tế bào.
=> Chất tan có thể di chuyển từ môi trường bên ngoài vào bên trong tế bào hoặc nước có thể di chuyển từ bên trong ra bên ngoài tế bào.
b) Môi trường nhược trương
- Môi trường bên ngoài tế bào có nồng độ của chất tan thấp hơn nồng độ của chất tan trong tế bào.
=> Chất tan không thể di chuyển từ môi trường bên ngoài vào bên trong tế bào được hoặc nước có thể di chuyển từ bên ngoài vào trong tế bào.
c) Môi trường đẳng trương
- Môi trường bên ngoài có nồng độ chất tan bằng nồng độ chất tan trong tế bào.
II. Vận chuyển chủ động
- Là phương thức vận chuyển các chất từ nơi có nồng độ thấp đến nơi có nồng độ cao, cần chất vận chuyển (chất mang), tiêu tốn năng lượng.
- Trên màng tế bào có các bơm ứng với các chất cần vận chuyển, năng lượng được sử dụng là ATP.
III. Xuất bào và nhập bào
1) Nhập bào
- Là phương thức tế bào đưa các chất vào bên trong bằng cách biến dạng màng sinh chất.
- Nhập bào gồm 2 hình thức:
+ Thực bào: là phương thức các tế bào động vật “ăn” các loại thức ăn có kích thước lớn như vi khuẩn, mảnh vỡ tế bào,…
+ Ẩm bào: là phương thức vận chuyển các giọt dịch vào trong tế bào.
2) Xuất bào
- Là phương thức tế bào bài xuất ra ngoài các chất hoặc phân tử bằng cách hình thành các bóng xuất bào, các bóng này liên kết với màng, màng sẽ biến đổi và bài xuất các chất hoặc các phân tử ra ngoài.
